Hệ sinh thái ZKsync đã từng trải qua một giai đoạn “lặng sóng” kéo dài hơn kỳ vọng của thị trường. Dù token ZK ghi nhận mức tăng đáng kể ngay khi ra mắt vào tháng 6/2024, với FDV ước tính khoảng 4.8 tỷ USD, song đà hưng phấn ban đầu không duy trì được lâu. Chỉ sau vài ngày giao dịch, giá ZK giảm hơn 50% so với mức mở bán.
Không chỉ vậy, drama liên quan đến việc ZKsync bất ngờ dừng chương trình Ignite càng khiến tâm lý nhà đầu tư lung lay. Ignite vốn được xem là động lực quan trọng thúc đẩy tăng trưởng DeFi trên ZKsync, với kế hoạch phân bổ 325 triệu token ZK để khuyến khích cung thanh khoản và phát triển ứng dụng.
Mùa đầu tiên bắt đầu từ tháng 01, phân bổ 100 triệu ZK cho các giao thức như SyncSwap, Aave, Holdstation… tạo ra kỳ vọng lớn về một chu kỳ mở rộng mạnh mẽ của hệ.
Tuy nhiên, chỉ mới đi được khoảng một phần ba chặng đường, ZKsync lại thông báo kết thúc sớm chương trình. Đội ngũ lý giải rằng họ cần chuyển trọng tâm sang phát triển Elastic Network (Layer 3), đồng thời những hạn chế về ngân sách và khả năng tương tác cũng buộc họ phải đưa ra lựa chọn này.
Đọc thêm: Hệ sinh thái zkSync: Mảnh ghép còn thiếu của Ethereum để tiến tới Mass Adoption?
Quyết định đột ngột khiến tâm lý cộng đồng dao động rõ rệt. Nhiều nhà cung cấp thanh khoản và người dùng bắt đầu lo ngại rằng ZKsync đang đánh mất động lực phát triển một số dòng vốn rút khỏi các giao thức DeFi trên ZKsync Era, TVL từ đó cũng có dấu hiệu chững lại.
Nhưng gần đây ZKsync vừa giới thiệu bản nâng cấp Atlas. Đây là một điều chỉnh liên quan đến hạ tầng mạng và cách hệ thống xử lý thanh khoản. Việc ra mắt Atlas ở thời điểm này đáng được lưu ý vì nó cho thấy dự án đang tìm cách giải quyết một số vấn đề tồn tại trong vận hành, thay vì chỉ tập trung vào các chương trình khuyến khích hoặc ưu đãi người dùng.
Vì sao bản nâng cấp Atlas đáng chú ý?
Atlas đánh dấu nỗ lực giải quyết một vấn đề lâu nay trong hệ sinh thái Layer 2 sự phân mảnh thanh khoản. Trước khi nâng cấp này ra mắt, mỗi giải pháp L2 như ZKsync Era, Base hay Arbitrum One đều cần xây dựng các pool thanh khoản riêng, khiến dòng vốn bị chia nhỏ và kém hiệu quả.
Với Atlas, các nền tảng hoạt động trên ZKsync có thể kết nối trực tiếp với thanh khoản của Ethereum, giảm đáng kể độ trễ khi tương tác giữa các lớp mạng. Thay vì phải phụ thuộc vào các trung tâm thanh khoản riêng lẻ, dòng vốn có thể luân chuyển linh hoạt hơn trong toàn bộ hệ sinh thái Ethereum.
Bản cập nhật này được kỳ vọng sẽ tạo điều kiện để các ứng dụng thực tế (RWA), AI agent và các chuỗi chuyên biệt có thể triển khai dễ dàng hơn trên hạ tầng của ZKsync hướng đến một môi trường giao dịch nhanh, rẻ và bảo mật hơn.
Mô hình hoạt động của Atlas
Một trong những thay đổi quan trọng nhất mà bản nâng cấp Atlas mang lại nằm ở cách các mạng Layer 2 tương tác với Ethereum. Trước đây, mỗi hệ sinh thái L2 thường phải xây dựng một trung tâm thanh khoản riêng (L2 Hub) để kết nối với Ethereum. Các ứng dụng, chuỗi con hoặc Layer 3 đều phải thông qua trung tâm này để chuyển tài sản hoặc dữ liệu, dẫn đến thanh khoản bị chia nhỏ, tốc độ xử lý chậm hơn và chi phí giao dịch cao hơn.
Với Atlas, cơ chế này được thay đổi hoàn toàn. Thay vì hoạt động qua các lớp trung gian, mọi mạng Layer-2 được xây dựng trên ZK Stack đều có thể kết nối trực tiếp với Ethereum. Điều này có nghĩa là thanh khoản không còn bị tách rời giữa các hệ sinh thái khác nhau, mà được gom về một nguồn chung chính là Ethereum.
Cách tiếp cận này tạo ra một lớp hạ tầng thống nhất, nơi các giao dịch giữa các L2 hoặc giữa L2 với Ethereum có thể diễn ra gần như tức thì, với độ trễ thấp hơn cả thời gian hoàn tất block của Ethereum. Việc loại bỏ trung gian giúp tăng hiệu quả sử dụng vốn, giảm thiểu rủi ro thanh khoản bị phân mảnh, đồng thời giúp các ứng dụng phi tập trung (dApp) hay chuỗi chuyên biệt (Appchain) có thể tận dụng trực tiếp sức mạnh thanh khoản của Ethereum mà không cần tự tạo thêm pool riêng.
Nhờ đó, Atlas không chỉ cải thiện tốc độ và khả năng mở rộng của ZKsync, mà còn đặt nền móng cho một mô hình kết nối thanh khoản mở và linh hoạt hơn, nơi mọi chuỗi mở rộng Ethereum đều có thể hoạt động như một phần liền mạch của hệ sinh thái thay vì những “mảnh ghép” tách biệt.
ZKSync điều chỉnh tokenomics: Dòng giá trị quay lại hệ sinh thái
Song song với những cải thiện về hiệu suất sau bản nâng cấp Atlas, ZKsync đang điều chỉnh lại mô hình tokenomics nhằm tạo ra cơ chế phân phối giá trị hợp lý hơn trong hệ sinh thái. Thay vì để dòng giá trị bị rò rỉ ra ngoài qua các lớp trung gian hay incentive ngắn hạn, mục tiêu là thiết kế một cấu trúc khuyến khích giúp người dùng, nhà phát triển và validator đều có động lực duy trì hoạt động lâu dài.
Tuy nhiên, cần nhìn nhận rằng việc tăng tốc độ xử lý hay khả năng mở rộng mới chỉ là bước đầu giải quyết vấn đề hạ tầng. Một hệ sinh thái blockchain chỉ có thể bền vững khi giá trị kinh tế được luân chuyển hiệu quả nghĩa là phần giá trị được tạo ra phải có cách quay lại hỗ trợ các thành phần khác trong mạng lưới, thay vì chỉ phụ thuộc vào tăng trưởng người dùng hay dòng vốn đầu cơ.
Đáng chú ý, ZK giờ không còn là một blockchain riêng như zkSync Era trước đây. Thay vào đó, ZK đang chuyển hướng trở thành một mạng hạ tầng zero-knowledge đa chuỗi, nơi ZKsync Era chỉ là một trong nhiều rollup sử dụng công nghệ của nó. Thay vì tạo giá trị bằng cách giữ người dùng trên một chain riêng, ZK tập trung cung cấp công nghệ bằng chứng ZK, khả năng tính toán phân tán và các dịch vụ hạ tầng cho nhiều chain và ứng dụng khác. Nhờ đó, ZK trở thành một trung tâm dịch vụ, giúp các dự án khác dễ dàng tận dụng công nghệ zero-knowledge một cách hiệu quả.
Theo mô hình mới, ZKsync áp dụng cơ chế Value Flywheel cho token ZK. Toàn bộ giá trị tạo ra từ hoạt động on-chain và off-chain bao gồm phí chuyển tài sản, các giao dịch liên chuỗi cũng như nhu cầu sử dụng công nghệ từ các tổ chức sẽ được gom lại và dùng để mua lại ZK từ thị trường. Phần token mua về này sau đó được phân bổ có chủ đích:
- Một phần đốt để giảm nguồn cung và tăng tính khan hiếm theo thời gian
- Một phần phần thưởng cho staking để củng cố bảo mật và phân quyền mạng lưới
- Phần còn lại tái đầu tư cho các dự án xây dựng và mở rộng ứng dụng thực tế trong hệ sinh thái
Nhờ cơ chế đó, ZKsync tạo ra một vòng tuần hoàn giá trị khép kín hệ sinh thái phát triển → nhu cầu sử dụng tăng → doanh thu tăng → khoản doanh thu đó quay về mua và tái phân phối ZK → tiếp tục thúc đẩy tăng trưởng. Đây không phải mô hình tokenomics dựa vào “kỳ vọng tăng giá”, mà là một kiến trúc gắn giá trị dài hạn trực tiếp với mức độ sử dụng thực tế của hạ tầng ZKsync.
Chính điều này khiến câu chuyện của ZKsync hiện tại không còn xoay quanh “zkSync Era là một Layer-2”, mà là ZK trở thành một lớp hạ tầng cốt lõi phục vụ toàn hệ Ethereum mở, nơi giá trị kinh tế được xoay vòng bền vững thay vì thoát ra ngoài hệ sinh thái.
Vitalik nói gì về ZKsync sau bản nâng cấp Atlas?
Trước đây trong các bài viết của Vitalik Buterin nói về mảng layer 2 ông nhấn mạnh rằng việc mở rộng Ethereum không nên chỉ dựa vào việc nâng cấp Layer 1, mà trọng tâm dài hạn vẫn nằm ở hệ thống Layer 2. Theo ông, Layer 2 là cách mở rộng phù hợp nhất để Ethereum giữ được tính bảo mật và phi tập trung trong khi vẫn cải thiện hiệu suất. Tuy nhiên, Vitalik cũng chỉ ra một vấn đề mà nhiều Layer 2 đang gặp phải sự phân mảnh.
Khi mỗi mạng Layer 2 cố gắng xây dựng hệ sinh thái riêng, tài sản và thanh khoản dễ bị “kẹt” trong từng mạng, khiến trải nghiệm người dùng phức tạp và giá trị khó lưu chuyển hiệu quả.
Vì vậy, Vitalik đề cao mô hình Layer 2 “gọn”, tận dụng bảo mật và dữ liệu từ Ethereum thay vì cố tái tạo toàn bộ hạ tầng blockchain một lần nữa. Điều ông cho rằng quan trọng hơn tốc độ hay phí rẻ, là khả năng liên kết và tính thống nhất trong toàn bộ hệ sinh thái giá trị tạo ra trên các Layer-2 cần có cách quay trở lại và hỗ trợ cho mạng lưới chung, thay vì tạo ra những không gian tách biệt
https://platform.twitter.com/embed/Tweet.html?dnt=false&embedId=twitter-widget-0&features=eyJ0ZndfdGltZWxpbmVfbGlzdCI6eyJidWNrZXQiOltdLCJ2ZXJzaW9uIjpudWxsfSwidGZ3X2ZvbGxvd2VyX2NvdW50X3N1bnNldCI6eyJidWNrZXQiOnRydWUsInZlcnNpb24iOm51bGx9LCJ0ZndfdHdlZXRfZWRpdF9iYWNrZW5kIjp7ImJ1Y2tldCI6Im9uIiwidmVyc2lvbiI6bnVsbH0sInRmd19yZWZzcmNfc2Vzc2lvbiI6eyJidWNrZXQiOiJvbiIsInZlcnNpb24iOm51bGx9LCJ0ZndfZm9zbnJfc29mdF9pbnRlcnZlbnRpb25zX2VuYWJsZWQiOnsiYnVja2V0Ijoib24iLCJ2ZXJzaW9uIjpudWxsfSwidGZ3X21peGVkX21lZGlhXzE1ODk3Ijp7ImJ1Y2tldCI6InRyZWF0bWVudCIsInZlcnNpb24iOm51bGx9LCJ0ZndfZXhwZXJpbWVudHNfY29va2llX2V4cGlyYXRpb24iOnsiYnVja2V0IjoxMjA5NjAwLCJ2ZXJzaW9uIjpudWxsfSwidGZ3X3Nob3dfYmlyZHdhdGNoX3Bpdm90c19lbmFibGVkIjp7ImJ1Y2tldCI6Im9uIiwidmVyc2lvbiI6bnVsbH0sInRmd19kdXBsaWNhdGVfc2NyaWJlc190b19zZXR0aW5ncyI6eyJidWNrZXQiOiJvbiIsInZlcnNpb24iOm51bGx9LCJ0ZndfdXNlX3Byb2ZpbGVfaW1hZ2Vfc2hhcGVfZW5hYmxlZCI6eyJidWNrZXQiOiJvbiIsInZlcnNpb24iOm51bGx9LCJ0ZndfdmlkZW9faGxzX2R5bmFtaWNfbWFuaWZlc3RzXzE1MDgyIjp7ImJ1Y2tldCI6InRydWVfYml0cmF0ZSIsInZlcnNpb24iOm51bGx9LCJ0ZndfbGVnYWN5X3RpbWVsaW5lX3N1bnNldCI6eyJidWNrZXQiOnRydWUsInZlcnNpb24iOm51bGx9LCJ0ZndfdHdlZXRfZWRpdF9mcm9udGVuZCI6eyJidWNrZXQiOiJvbiIsInZlcnNpb24iOm51bGx9fQ%3D%3D&frame=false&hideCard=false&hideThread=false&id=1792789144109776913&lang=vi&origin=https%3A%2F%2Fcoin98.net%2Fzksync-tokenomics&sessionId=3d1e0905ddeca5798cb764d54031059252cdf8ee&theme=light&widgetsVersion=2615f7e52b7e0%3A1702314776716&width=550px
Ngay sau khi ZKsync công bố bản nâng cấp mang tên Atlas, Vitalik Buterin đồng sáng lập Ethereum đã đưa ra nhận xét tích cực, cho rằng ZKsync là một trong những dự án có đóng góp đáng kể cho hệ sinh thái Ethereum nhưng vẫn chưa được đánh giá đúng mức. Dù chỉ là một phát biểu ngắn, bình luận này thu hút nhiều sự chú ý do xuất phát từ nhân vật có ảnh hưởng lớn đối với định hướng phát triển Layer-2.
Trong bối cảnh các giải pháp Layer-2 ngày càng có xu hướng hình thành hệ sinh thái riêng biệt, bản nâng cấp Atlas được xem là tín hiệu cho thấy ZKsync tập trung vào việc tăng cường khả năng kết nối và luân chuyển giá trị trở lại mạng lưới Ethereum.
Cách tiếp cận này phần nào phản ánh quan điểm mà Vitalik từng nhiều lần đề cập: mở rộng quy mô nên đi cùng với sự thống nhất về thanh khoản và trải nghiệm, thay vì tách rời thành những không gian riêng lẻ.
Kết lại đợt tăng mạnh của ZKsync phản ánh sự giao thoa giữa một bước tiến kỹ thuật và tín hiệu niềm tin từ cộng đồng tiêu biểu là lời khen của Vitalik.
Về ngắn hạn, thông tin và hiệu ứng thị trường đã kích hoạt làn sóng quan tâm lớn, thúc đẩy thanh khoản và khối lượng giao dịch. Về trung dài hạn, giá trị bền vững phụ thuộc vào những yếu tố thực tế sau khi Atlas hoạt động ổn định, các ứng dụng triển khai thực tế, cũng như hiệu suất và an toàn khi vận hành ở quy mô lớn.
Cần lưu ý rằng phản ứng giá hiện tại có cả yếu tố FOMO nghĩa là sự biến động có thể mạnh và nhanh nhà đầu tư nên cân nhắc rủi ro thay vì chỉ nhìn vào các con số tăng ngắn hạn.
Atlas có thể là một bước tiến mang tính nền tảng cho cách Layer-2 kết nối thanh khoản với Ethereum nhưng liệu nó sẽ chuyển thành tăng trưởng bền vững cho ZKsync hay chỉ là cú sốc ngắn hạn, vẫn là điều thị trường sẽ quyết định trong thời gian tới.
